Pismem inicjującym postępowanie sądowe jest m.in. pozew. Sąd doręcza jego odpis pozwanemu jednocześnie zobowiązując go do złożenia odpowiedzi na pozew w terminie nie krótszym niż dwa tygodnie. W piśmie tym należy przedstawić stanowisko w sprawie, wskazać twierdzenia oraz zgłosić dowody. Pozwany może dołączyć do odpowiedzi na pozew dokumenty, które obrazują, że jego stanowisko jest słusznego, zgłosić wniosek o dopuszczenie i przeprowadzenie dowodów z zeznań wskazanych przez niego świadków. Gdy strona pozwana nie jest w stanie samodzielnie uzyskać dowodów, które mają istotne znaczenie dla sprawy, może złożyć wniosek o zwrócenie się przez sąd do konkretnego podmiotu celem uzyskania danych informacji. Z chwilą doręczenia odpisu pozwu pozwanemu sprawa ma status postępowania w toku.
W sytuacji kiedy sąd zobowiązał pozwanego do złożenia odpowiedzi na pozew we wskazanym terminie, czego ten nie uczynił, sąd może wydać na posiedzeniu niejawnym tzw. wyrok zaoczny. Wówczas przyjmuje się, że twierdzenia przedstawione przez powoda są prawdziwe (gdy nie budzą wątpliwości, nie zostały przytoczone w celu obejścia prawa). Wyrok wydany w nieobecności pozwanego nie będzie zaoczny, jeżeli pozwany żądał przeprowadzenia rozprawy w swej nieobecności lub składał już w sprawie wyjaśnienia ustnie lub na piśmie.
Pan Jan złożył pozew o zapłatę kwoty 25 000 zł przeciwko Panu Krzysztofowi. Dołączył do niego umowę, na podstawie której strony nawiązały stosunek prawny oraz fakturę obrazującą fakt wykonania umowy. Jednocześnie poinformował sąd o tym, że przed zainicjowaniem postępowania wezwał Pana Krzysztofa do zapłaty, który to jednak nadal nie uiścił należnego wynagrodzenia. Właściwy sąd rejonowy doręczył pozew pozwanemu zobowiązując go do złożenia odpowiedzi na pozew w terminie dwóch tygodni, której to Pan Krzysztof nie przedłożył. W związku z tym, że okoliczności przedstawione przez Pana Jana nie budziły wątpliwości, sąd wydał wyrok zaoczny, na mocy którego zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 25 000 zł oraz odpowiednią kwotę tytułem zwrotu kosztów procesu, które obejmują uiszczoną opłatę od pozwu oraz wynagrodzenie profesjonalnego pełnomocnika reprezentującego Pana Jana. Pan Krzysztof odebrał wyrok zaoczny.
Jakie czynności może podjąć pozwany, który przegapił termin na wniesienie odpowiedzi na pozew a jednocześnie kwestionuje wydane orzeczenie? Sąd doręcza stronom wydany wyrok zaoczny z urzędu, co oznacza, że nie trzeba w tym celu składać odpowiedniego wniosku. W terminie dwóch tygodni od doręczenia wyroku pozwany może złożyć tzw. sprzeciw. W piśmie tym należy podnieść odpowiednie zarzuty, przytoczyć twierdzenia oraz wnieść o dopuszczenie i przeprowadzenie stosownych dowodów. Wnosząc sprzeciw należy uiścić tzw. opłatę sądową bądź złożyć wniosek o zwolnienie od ponoszenia kosztów sądowych w sprawie. Wysokość opłaty reguluje ustawa o kosztach sądowych w sprawach cywilnych.