Czy remontowanie domu teściów jest dobrym pomysłem? Nie zawsze. Niejednokrotnie zdarza się, że małżonków nie stać na zakup własnego mieszkania od razu po zawarciu związku, dlatego rodzice jednego z nich użyczają im część nieruchomości, piętro w domu, poddasze. Z uwagi na to, że nie jest ono przystosowane do potrzeb małżonków, ci remontują je, niekiedy wymieniają okna, dach, przeznaczając na ten cel duże środki. Z czasem okazuje się, że żona nie spełnia oczekiwań męża, dlatego małżonkowie podejmują decyzję o rozwodzie. Mężczyzna zostaje w wyremontowanym domu rodziców, zaś kobieta, która przeznaczyła na ten cel wszystkie zarobione pieniądze, zmuszona jest się wyprowadzić. Co wówczas może zrobić?
Nie ma uniwersalnego modelu roszczenia o zwrot nakładów, który byłby możliwy do zastosowania w każdej sprawie, dlatego każdy stan faktyczny należy przeanalizować odrębnie. Zwykle małżonkowie zamieszkują w domu teściów na podstawie umowy użyczenia. Umowa użyczenia jest umową, na podstawie której użyczający zobowiązuje się zezwolić biorącemu – przez czas oznaczony albo nieoznaczony – na bezpłatne używanie oddanej mu w tym celu rzeczy. Cechami charakterystycznymi użyczenia jest nieodpłatność i bezinteresowność. Umowa może być zawarta ustnie. Biorący do używania ponosi zwykłe koszty utrzymania rzeczy użyczonej. Jeżeli poczynił inne wydatki lub nakłady na rzecz, stosuje się odpowiednio przepisy o prowadzeniu cudzych spraw bez zlecenia.
Co najważniejsze, należy pamiętać o terminie przedawnienia. Nawet jeżeli roszczenie jest zasadne, ale uległo przedawnieniu, powództwo zostanie oddalone. Termin wynosi rok od zwrotu rzeczy (nie od momentu poczynienia nakładów). Istnieją sposoby na jego przerwanie jak chociażby zawezwanie do próby ugodowej. W momencie kiedy małżonkowie nie sfinalizowali jeszcze rozwodu, wierzytelność wobec teściów ma charakter niepodzielny, bowiem wchodzi w skład majątku wspólnego małżonków. Roszczenie o zwrot nakładów dokonanych przez małżonków z majątku wspólnego w czasie trwania wspólności ustawowej na nieruchomość stanowiącą własność osoby trzeciej wchodzi w skład majątku wspólnego i jako prawo podmiotowe (wierzytelność) powinno było być objęte postanowieniem o jego podziale. Nieobjęcie tego roszczenia postanowieniem o podziale skutkuje utratą możliwości późniejszego zgłoszenia tego roszczenia przez jedno z małżonków w stosunku do drugiego.
Pominięcie w postępowaniu o podziale majątku wspólnego wierzytelności
z tytułu nakładów poczynionych z tego majątku w czasie trwania wspólności majątkowej na nieruchomość stanowiącą własność osoby trzeciej nie pozbawia jednak żadnego z byłych małżonków możliwości dochodzenia połowy tej wierzytelności w późniejszym terminie od tej osoby trzeciej. Orzeczenie o podziale nie może rozstrzygać stosunku między tą osobą i uczestnikami postępowania działowego (wyrok SN z 30 stycznia 2008 r.,sygn. akt III CSK 257/07, OSNC-ZD 2008/4/112, LEX nr 39475 ).
Możliwość żądania zwrotu nakładów od osób trzecich nie jest zatem uzależniona od objęcia postanowieniem (aktem notarialnym) o podziale majątku wierzytelności małżonków o nakład z majątku wspólnego na majątek teściów.
Z powyższego wynika zatem, że roczny termin nie zawsze liczony jest od dnia zwrotu rzeczy, wyprowadzenia się z lokalu mieszkalnego. Nie zawsze bowiem istnieje możliwość wytoczenia powództwa przeciwko osobie trzeciej, chociażby wówczas gdy małżonkowie są w trakcie postępowania rozwodowego i nadal pozostają w ustroju wspólności majątkowej. Wówczas termin ten zdaniem sądów może być liczony od dnia uprawomocnienia się wyroku rozwodowego, tj. momentu, w którym ustała pomiędzy małżonkami wspólność majątkowa.
Kolejno należy rozważyć jakiego rodzaju nakłady były dokonane na nieruchomość, tj. czy były to tzw. nakłady konieczne. Zwrotu innych nakładów można żądać gdy przyczyniły się one do zwiększenia wartości nieruchomości w chwili jej wydania właścicielowi. Przy czym należy pamiętać o zgłoszeniu w tym przedmiocie odpowiednich wniosków dowodowych, bowiem do ustalenia wartości nakładów oraz zweryfikowania tego czy nastąpił wzrost wartości nieruchomości, potrzebne są tzw. wiadomości specjalne, tj. opinia biegłego. Na końcu należy rozważyć czy poczynione nakłady konieczne nie mają pokrycia w korzyściach, które uzyskano z użyczonej rzeczy. Oznacza to, że warto zweryfikować jaką kwotę teściowie mogliby uzyskać z wynajmu powierzchni użyczonej małżonkom w okresie ich zamieszkiwania i zestawić ją z kwotą poczynionych nakładów.
Kobieta, która zmuszona była wyprowadzić się z domu teściów, musi mieć również świadomość tego, że może żądać połowy nakładów, nie zaś ich całości. Nakłady te były bowiem czynione z majątku wspólnego małżonków w trakcie trwania wspólności majątkowej.