W sprawach, w których prowadzono dochodzenie, uznając na podstawie zebranego w postępowaniu przygotowawczym materiału, że przeprowadzenie rozprawy nie jest konieczne, sąd może w wypadkach pozwalających na orzeczenie kary ograniczenia wolności lub grzywny wydać wyrok nakazowy. Sąd wydaje w/w orzeczenie na posiedzeniu bez udziału stron. Oskarżony nie składa wyjaśnień w toku postępowania sądowego, sąd wysyła mu wyrok, pouczając że w terminie 7 dni od jego doręczenia, może wnieść sprzeciw, żądając rozpoznania sprawy na zasadach ogólnych. W sytuacji niewniesienia przez oskarżonego w/w środka, orzeczenie staje się prawomocne i podlega wykonaniu. Sprzeciw może wnieść również prokurator oraz oskarżyciel posiłkowy. Nie może wnieść go pokrzywdzony, który posiada status strony jedynie w postępowaniu przygotowawczym. Wniesienie sprzeciwu nie podlega opłacie.
Podkreślić należy, że sąd przed wydaniem wyroku nakazowego nie przeprowadza rozprawy, zaś karą, jaką może orzec w stosunku do oskarżonego, jest kara ograniczenia wolności lub kara grzywny. Sąd nie może zatem wyrokiem nakazowym wymierzyć oskarżonemu kary pozbawienia wolności. Wyrok nakazowy nie może zapaść w sprawach z oskarżenia prywatnego lub gdy oskarżony jest nieletni, głuchy, niemy, niewidomy albo gdy zachodzi wątpliwość co do jego poczytalności.
Po przyjęciu sprzeciwu sąd wyznacza rozprawę, na której rozpoznaje sprawę od początku. Należy pamiętać o tym, że niestawiennictwo oskarżonego, który prawidłowo został zawiadomiony o terminie rozprawy, nie będzie skutkowało jej odroczeniem. Sąd wówczas będzie procedował pod nieobecność oskarżonego.
W sytuacji gdy skazanemu wymierzono karę ograniczenia wolności w postaci obowiązku wykonywania nieodpłatnej, kontrolowanej pracy na cele społeczne, zaś ten nie stawia się na wezwanie kuratora, sąd zarządzi wykonanie zastępczej kary pozbawienia wolności. Jeden dzień pozbawienia wolności równa się dwóm dniom ograniczenia wolności. Skazany otrzyma wówczas wezwanie do stawienia się w zakładzie karnym. Można tego uniknąć podejmując odpowiednie czynności wskazane w kodeksie karnym wykonawczym.
Wymierzając karę grzywny, po uprawomocnieniu się wyroku nakazowego, sąd wzywa skazanego do jej uiszczenia w terminie 30 dni. Skazany może złożyć wniosek o rozłożenie grzywny na raty lub jej umorzenie.